پژوهشگروبلاگ شخصی قاسم صفایی نژاد

* این یادداشت برای پایگاه خبری تحلیلی ندای انقلاب نوشته شده است.

مقام معظم رهبری در نماز جمعه تاریخی 14 بهمن امسال در بیان نقاط قوت انقلاب، فرمودند که یکی از نقاط قوت انقلاب انتقال ارزش‌های انقلاب به نسل دوم و سوم است. به تعبیر دیگر رویش‌هایی که در انقلاب صورت گرفته است به عنوان یک نقطه قوت برای انقلاب محسوب شده است. به همین دلیل برآن شدیم تا چرایی اهمیت رویش‌ها و ریزش‌های انقلاب و همچنین چگونگی روند مثبت آن را از منظر ایشان بررسی نماییم.
تصور حرکت بدون ریزش منطقی نیست
نباید تصور کرد که مجموعه‌ى انسانى یک ملت، یک حرکت بسیط مى‌تواند داشته باشد. حرکتها، جمع‌بندى شده‌ى مجموعه‌ى احساسات، انگیزه‌ها و تحرکها در کل جامعه است. ما بحمدالله در بخشهاى بسیار زیادى داریم پیشرفت مى‌کنیم. این‌طور تصور نشود که ما از واقعیات جامعه بى‌خبر مى‌مانیم؛ نه، من بحمدالله با بدنه‌ى مردم مرتبطم. شما آقایان و خانمهایى که این‌جا تشریف دارید، بخشى از مجموعه‌ى نخبگان کشور هستید. بنده با غیرنخبه‌ها، با مردم عادى، با روحانیون، با ائمه‌ى جماعات و با خانواده‌هاى گوناگون ارتباط دارم؛ گاهى هم به خانه‌هاى مردم مى‌روم و روى فرش و زیر سقفشان مى‌نشینم؛ بنابراین واقعیتها را مى‌بینم؛ این‌طور نیست که ندانم و نبینم. این تصور و توقع هم منطقى نیست که ما فکر کنیم باید یکسره بدون ریزش و بدون وجود نمودها و نمونه‌هایى که نمى‌پسندیم، جلو برویم؛ نه، بالاخره ریزشها و رویشهایى هست؛ سقوطها و عروجهایى هست؛ مجموعه‌ى انسانى جمع‌بندى شده را باید محاسبه کرد. مشکلاتى هم که دوستان بیان کردند، من آنها را محتمل مى‌دانم و قبول مى‌کنم. خیلى از این مشکلات و این گره‌ها وجود دارد، اما در کنارش امور مثبت و موجبات - چیزهایى که مایه‌ى امید و سرور مى‌شود - وجود دارد. تلاشى که باید بکنیم، این است که مشکلات را برطرف کنیم. [1] 

همه جریان‌های گوناگون اجتماعی رویش و ریزش دارند
دل انسان غمگین مى‌شود و مى‌شکند به‌خاطر این‌که چرا کسانى که نان انقلاب را خوردند، نان اسلام را خوردند، نان امام زمان را خوردند، دم از امام زمان زدند، دم از ائمّه‌ى معصومین زدند، حالا طورى مشى کنند که اسرائیل و امریکا و سیا و هرکسى که در هر گوشه‌ى دنیا با اسلام دشمن است، برایشان کف بزنند! این، انسان را غصّه‌دار مى‌کند. ولى به شما عرض کنم، بشارتهاى الهى این‌قدر زیاد است که هر غمى را از دل پاک مى‌کند. بشارتهاى الهى خیلى زیاد است. نباید خیال کرد که اگر چهار نفر آدمى که سابقه‌ى انقلابى دارند، از کاروان انقلاب کنار رفتند، پس انقلاب غریب ماند. نه آقا، همه‌ى انقلابها، همه‌ى فکرها، همه‌ى جریانهاى گوناگون اجتماعى، هم ریزش دارند، هم رویش دارند؛ ریزش در کنار رویش.
شما به صدر اسلام نگاه کنید، ببینید آن کسانى‌که در دوران غربت اسلام و غربت على، از امیرالمؤمنین دفاع کردند، چه کسانى بودند؟ اینها سابقه‌داران اسلام نبودند. سابقه‌داران اسلام، جناب طلحه و جناب زبیر و جناب سعدبن‌ابى وقّاص و امثال اینها بودند. بعضى از اینها على را تنها گذاشتند؛ بعضى از اینها در مقابل على ایستادند. اینها ریزشها بودند. اما رویش کدام است؟ رویش، عبداللَّه‌بن‌عبّاس است؛ محمّدبن‌ابى‌بکر است؛ مالک اشتر است؛ میثم تمّار است. اینها رویشهاى جدیدند. اینها که در زمان پیامبر نبودند؛ اینها در همان دوران غربت اسلام روییدند؛ اینها نهال‌هاى تازه‌اند. شما ببینید یک مالک اشتر در همه‌ى تاریخ اسلام چقدر مؤثّر است. بله؛ ممکن است کسانى ریزش پیدا کنند که البته مایه‌ى تأسّف است. وقتى به امیرالمؤمنین شمشیر زبیر را دادند، گریه کرد. همان‌طور که گفتم، غصّه دارد. غصّه دارد کسانى ریزش پیدا کنند که یک روز پاى سفره‌ى انقلاب، پاى سفره‌ى امام زمان، پاى سفره‌ى اسلام و قرآن نشستند و نان و نمک اسلام را خوردند؛ اما در کنار آن ریزشها، مالک اشترها هستند؛ عبداللَّه‌بن‌عباسها هستند. امیرالمؤمنین هرجا در میدانهاى جنگ احتیاج به زبان داشت، عبداللَّه‌بن‌عباس مى‌رفت و امیرالمؤمنین را یارى مى‌کرد. هرجا احتیاج به شمشیر داشت، مالک اشتر بود. مثل مالک اشتر، مثل عبداللَّه‌بن‌عباس، مثل محمّدبن‌ابى‌بکر - مثل این رجال - نه یکى، نه ده نفر، نه هزار نفر که هزاران نفر بودند.
این‌طور نیست که شما خیال کنید حالا چهار نفر آدمى که از راه برگشتند و نیرویشان تمام شد، معنایش این است که نیروى این گردونه‌ى عظیم تمام شده است. نه آقا؛ بعضیها در بین راه قوّه‌شان تمام مى‌شود. بله؛ ضعیفترها وسط راه آذوقه‌شان تمام مى‌شود. این همان ارتجاع و برگشتن است. این افتخار نیست؛ این ننگ است؛ این بریدن است؛ این از راه ماندن است؛ اما: «الم تر کیف ضرب اللَّه مثلاً کلمة طیبة کشجرة طیبة اصلها ثابت و فرعها فى السماء»؛ ریشه مستحکم است و شاخه‌ها روزبه‌روز همین‌طور زیادتر مى‌شود: «تؤتى اکلها کلّ حین باذن ربّها»؛ رویش جدید هست. جا دارد که درباره‌ى این ریزشها و رویشها، از دیدگاه جامعه‌شناختى و روان‌شناختى و تاریخى، کار و بحث کنند. [2]
فرسوده‌ها ریزش می‌کنند ولی رویش‌ها باطراوتند
یکى دیگر از نقاط قوّت ما در این مدت، انتقال ارزشهاى انقلاب به نسل دوم و سوم بود. امروز شما جوانها را نگاه میکنید، مى‌بینید این ارزشها را دریافت کرده‌اند. همین شهید عزیز اخیر ما، مصطفى احمدى روشن - شهیدى که شهادتش دل ما را سوزاند - یا آن شهید جوان قبلى، شهید رضائى‌نژاد، که اوائل امسال به شهادت رسید، اینها دو تا جوان، دانشمند، سى و دو سه ساله بودند؛ امام را درک نکردند، جنگ را درک نکردند، دوران انقلاب را درک نکردند، اما اینجور با شجاعت، با شهامت درس میخوانند، تحصیلات میکنند، مقامات عالى را طى میکنند؛ میدانند و میفهمند هم که مورد تهدیدند، اما میروند؛ این خیلى مهم است، این ارزش است؛ این ارزشهاى انقلاب است در نسل سوم. احمدى روشن و رضائى‌نژاد و امثال اینها نسل سوم انقلابند. همین حرکت عظیم این جوانها که بعد از شهادت احمدى روشن اعلام کردند ما حاضریم بیائیم کار کنیم، خیلى مهم است؛ اینها را نباید دست‌کم گرفت. یکى از نقاط قوّت و مثبت ما همین است که این ارزشها به نسلهاى دوم و سوم منتقل شد. البته ریزش داشته‌ایم، توبه‌کار از انقلاب و پشیمان از انقلاب داشته‌ایم، اما رویشهاى ما بیشتر از ریزشهاى ما بوده است. نیروهاى فرسوده ریزش پیدا کردند، اما نیروهاى جوان و باطراوت بالا آمدند و رویش پیدا کردند. [3]
رویش‌ها نشاندهنده دوام و ثبات انقلاب است
ما از لحاظ علمى و سازندگى پیشرفت کردیم و آنچه در این کشور در بخشهاى مختلف انجام شده، حقیقتاً مى‏تواند الگو باشد. کار زیادى در همه‏ى بخشها در زمینه‏ى ترویج دین، در زمینه‏ى رشد، گسترش و ترویج علم، در زمینه‏ى شکوفایى استعدادها، در زمینه‏ى زیرساختهاى عظیمى که براى اداره‏ى کشور و براى رفاه عمومى لازم بوده، و در زمینه‏هاى گوناگون، انجام شده است. در همین زمینه‏هاى فرهنگى و اخلاقى و در قبال ریزشهاى آن، که آقایان دغدغه‏اش را دارند و بحق هم است، شما رویشهاى عجیبى را هم مشاهده مى‏کنید. امروز نسل جوان محقق و عالم و فاضل و اهل تلاش علمى که به‏طور گسترش‏یافته‏یى در کشور وجود دارد؛ هم در دانشگاه‏ها، هم در حوزه‏ها، به‏وجود آمده‏اند؛ اینها حقایق و واقعیات است. این نشان‏دهنده‏ى این است که این موجود، قابل دوام، باثبات، قابل گسترش و قابل ریشه‏یافتن بود؛ دنیا این را مى‏بیند. [4]
عوارض سطحی اگر علاج نشود، ریشه‌ی عمیقِ رویش را می‌زند
من معتقدم عمق و ریشه‏هاى انقلاب، به عمقِ باورهاى دینى مردم این سرزمین است؛ چیزى نیست که با این هیجانات و حرکت‏هاى سطحى و گوناگون بشود آن را برکَند. ما شاهد رشد و رویش یک طبقه‏ى جوانِ علاقه‏مند، مؤمن، جستجوگر در زمینه‏ى انقلاب، و پیدایش زبدگانى در این زمینه هستیم؛ این قابل انکار نیست؛ هم در دانشگاه‏هامان، هم در حوزه‏ى علمیه‏مان، هم در سطح جامعه‏مان، لیکن عوارض سطحى اگر علاج نشوند، بتدریج به عمق کشیده مى‏شوند. اگر بیمارى و آفت را که در پوسته‏ى دندان هست علاج نکنیم، بتدریج به قلع خود آن دندان منتهى خواهد شد؛ در این هم هیچ تردیدى نباید کرد. [5]
شرط ادامه رویش‌ها تقواست
انقلاب زنده است، این اصول زنده است؛ هیچ مانعى ندارد که برگ و بار عوض بشود. خزانهایى در راه است؛ این یک حرکت طبیعى است براى موجودات زنده‌ى عالم. همیشه ریزش و رویش وجود دارد؛ مهم این است که در کنار ریزش، رویش هم وجود داشته باشد؛ و امروز این‌جور است. واقعیت قضیه این است که این ملت با حرکت خود، با حضور خود، با نشاط خود، بر روى همه‌ى توطئه‌ها خط بطلان کشید، بعد از این هم همین‌جور خواهد بود؛ منتها شرطش ادامه‌ى تقواست، که تقوا موجب رحمت الهى است. به خودمان مغرور نشویم. مغرور شدن ملتها و مسؤولان ملتها همیشه مایه‌ى سرنگون شدن و سقوط آنها شده است. هیچ‌کس نگوید «من» کردم. خداى متعال در قرآن با لحن استهزاءآمیز نافذ خود مى‌گوید که قارون گفت: «قال انما اوتیته على علم عندى»؛ من خودم بودم که با توانایى خودم توانستم به این نقطه برسم! خداى متعال او را در اعماق زمین سرنگون کرد. ما باید تلاش کنیم؛ ما باید مجاهدت کنیم. هیچ ملتى بدون مجاهدت، بدون تلاش، بدون ابتکار، بدون نوآورى، بدون فتح مراحل گوناگون پیشرفت، به جایى نمى‌رسد؛ اما برکت از خداست، توفیق از خداست و تقوا زاد راه است؛ لذا توصیه‌ى همه‌ى پیغمبران تقوا بوده است. [6]
هر مبنای عقلانی، برای رویش به عاطفه نیاز دارد
هیچ مبناى عقلانى و فلسفى و حِکمى بدون آبیارى شدن از عاطفه و ایمان قلبى امکان ندارد که رویش پیدا کند و ریشه بدواند و در تاریخ بماند. [7]
ما ابتدای راهیم، رویش‌ها باید کشور اسلامی را بسازند
ما پیشرفت داشته‏ایم و در این ریزش و رویشى که نظام اسلامى دارد، مجموعاً رویش ما از ریزشمان بیشتر بوده است و پیش رفته‏ایم؛ علاوه بر اینکه در میدانهاى گوناگون دیگر - میدانهاى علمى و غیره که شماها گفتید و میدانید و بیان شد - پیشرفتهاى زیادى داشته‏ایم. ولى همچنان کار در ابتداى خود قرار دارد؛ ما اولِ راهیم؛ ما ابتداى راهیم. اولاً باید نظام را از لحاظ مبانى معرفتى‏اش کامل کنیم. ثانیاً بناى نظام را باید بر اساس آن مبانى معرفتى کامل کنیم؛ یعنى نظام اسلامى، دولت اسلامى و کشور اسلامى، هر کدام مترتب بر همدیگر است؛ اینها همه یکسان و یک چیز نیستند. تا کشور، اسلامى بشود، ما خیلى کار داریم. تا مکارم اخلاق اسلامى و دانشگاه اسلامى - همین توقعاتى که شما دارید و آرزوهاى بلندى که به حق در نسل جوان ما هست - تحقق پیدا کند، راه طولانى‏اى داریم. اینکه میگویم اول کار هستیم، یکى از نشانه‏هایش این است. و از طرف دیگر، این فکر، فکرى نیست که در چهارچوب حصار جغرافیایى یک کشور بگنجد و بتواند بماند؛ این، به طور طبیعى باید انتشار پیدا بکند و عقبه‏ى عاطفى و فکرى ملتها را براى خودش کسب کند. البته از اول انقلاب، موارد متعددى از این را ما دیده‏ایم و پیش آمده است؛ امروز هم همین است؛ منتها احتیاج دارد که این عقبه، هر چه بیشتر استمرار داشته باشد. [8]
سر تا پا امید
امروز هم وقتى به خودمان نگاه مى‏کنیم، من سر تا پا امیدم. من با جزئیات مسائل کشور آشنایم و ضعفها و کاستى‏ها و ضعف مدیریت‏ها و ضعف تصمیم‏گیرى‏ها را مى‏شناسم؛ اما در مقابل آن آنقدر نقاط قوت و رویش‏زا وجود دارد که احساس مى‏کنم ما در بسیارى از موارد فقط یک «بسم‏اللَّه» و یک حرکت لازم داریم. گاهى در همین زمینه‏ها کوتاهى مى‏کنیم؛ حرکت نمى‏کنیم یا دیر حرکت مى‏کنیم؛ لذا پدیده‏یى پیش مى‏آید؛ لیکن در همه‏ى زمینه‏ها ما توانایى اقدام و حرکت داریم. [9]
رویش‌های انقلاب مراقب باشند رضای خدا را در نظر بگیرند
پدیده‌ى اعتکاف یکى از رویش‌هاى انقلابى است؛ ما اول انقلاب این چیزها را نداشتیم. اعتکاف همیشه بود. زمان جوانى ما وقتى ایام ماه رجب فرا مى‌رسید، در مسجد امام قم - آن هم فقط قم؛ در مشهد من اصلا اعتکاف ندیده بودم! - شاید پنجاه نفر، صد نفر فقط طلبه اعتکاف مى‌کردند. این پدیده‌ى عمومى؛ این‌که ده‌ها هزار نفر در مراسم اعتکاف شرکت کنند، آن هم اغلب همه جوان، جزو رویش‌هاى انقلاب است. من یک وقت عرض کردم که انقلاب ما ریزش دارد، اما رویش هم دارد؛ رویش‌ها بر ریزش‌ها غلبه دارند. پس خوشا به حالتان معتکفین عزیز! توصیه‌ى من این است که در این سه روزى که شما در مسجد هستید، تمرین مراقبت از خود بکنید؛ حرف که مى‌زنید، غذا که مى‌خورید، معاشرت که مى‌کنید، کتاب که مى‌خوانید، فکر که مى‌کنید، نقشه که براى آینده مى‌کشید، در همه‌ى این چیزها مراقب باشید رضاى الهى و خواست الهى را بر هواى نفستان مقدم بدارید؛ تسلیم هواى نفس نشوید. تمرین این چیزها در این سه روز مى‌تواند درسى باشد براى خود آن عزیزان و براى ماها که این‌جا نشسته‌ایم و با غبطه نگاه مى‌کنیم به حال جوانان عزیزمان که در حال اعتکاف هستند. با عمل خودتان به ما هم یاد بدهید. [10]

پاورقی:
[1]- بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها 26/09/1383
[2]- خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 26/09/1378
[3]- فرمایشات مقام معظم رهبری در نماز جمعه 14/11/1390
[4]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار با اعضاى مجلس خبرگان رهبرى‏1383/06/31
[5]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار شوراى‏عالى انقلاب فرهنگى‏‏1384/10/13
[6]- بیانات در دیدار رئیس و مسؤولان قوه‌ى قضائیه و خانواده‌هاى شهداى فاجعه‌ى هفتم تیر 07/04/1384
[7]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار مداحان و ذاکران اهل بیت(ع) به مناسبت میلاد حضرت فاطمه‏ى زهرا(س) 14/4/1386
[8]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى‏ در دیدار دانشجویان نمونه‏ و نمایندگان تشکلهاى مختلف دانشجویى‏1385/07/25
[9]- بیانات رهبر معظم انقلاب اسلامى در دیدار رئیس و مدیران سازمان صدا و سیما‏‏1383/09/11
[10]- بیانات در خطبه‌هاى نماز جمعه‌ى تهران 28/05/1384