* این یادداشت به عنوان سرمقاله شماره 15 ماهنامه علمی تخصصی مدیریت رسانه منتشر شده است.
«تحقیق و توسعه» (R & D) مفهومی است که حدود یک قرن پیش مطرح شده است اما روز به روز بر اهمیت آن در سازمان‌ها افزوده می‌شود. سازمان‌ها بنابر مأموریت و نیازهای خود، نهاد تحقیق و توسعه را دفتر، اداره، واحد، مدیریت یا معاونت تعریف می‌کنند. پرسش اینجا است که نسبت واحدهای تحقیق و توسعه با سازمان‌های رسانه‌ای چیست؟ آیا اصلا تحقیق و توسعه در سازمان رسانه‌ای تعریف می‌شوند؟ میزان نیاز سازمان‌های رسانه‌ای به تحقیق و توسعه چقدر است؟
به نظر می‌رسد برای پاسخگویی به این سؤالات که اختلاف نظرات فراوان در مورد آن وجود دارد، نیازمند برداشتن گام‌های ابتدایی برای تعریف تحقیق و توسعه هستیم. تعاریف مختلفی از تحقیق و توسعه وجود دارد اما در یک عبارت کوتاه می‌توان گفت «تحقیق و توسعه، کشف و به کارگیری دانش جدید درباره محصولات، فرآیندها و خدمات مطابق نیازهای بازار است.»
در یک تقسیم‌بندی ساده می‌توان تحقیق (Research) را با ماهیت دانشگاه و توسعه (Development) را با ماهیت فعالیتهای صنعتی نزدیک دانست و «تحقیق و توسعه» در واقع پلی میان صنعت و دانشگاه را طبق نیازهای بازار می‌سازد.
تحقیق و توسعه در سازمان‌های صنعتی منجر به یک محصول جدید یا خلاقیت در محصول قبلی و بهینه کردن آن چه از نظر کیفیت، چه از نظر هزینه و حتی از نظر پاسخگویی به نیاز جدید مشتری است. حال باید به این پرسش که تحقیق و توسعه در سازمان‌های رسانه‌ای یعنی چه، پاسخی درخور داد. به این منظور بهتر است به عوامل مهم تحقیق و توسعه یعنی دانش و خلاقیت اشاره نماییم.
فرآیند انتخاب تکنولوژی و محصول مناسب شامل کلیه اقدامات و فعالیتهای به هم پیوسته‌ای است که با توجه به اهـداف،شرایط، ویـژگیها و نیازهای تکنولوژیکی جهت تعیین مناسب‌ترین تکنولوژی مورد نیاز و همچنین مناسب‌ترین استراتژی دستیابی به آن با در نظر گرفتن بهترین شرایط و مناسبات فنی،اقتصادی و حقوقی صورت می‌پذیرد.این فرآیند معمولا به‌طور کلی شامل مراحی نـظیر آنـچه خواهد آمد،می‌باشد.:
1. اطلاع از نیازهای بازار،سلیقه‌های مصرف‌کنندگان و کشش بازار برای محصولات جدید
2. اطلاع از وضعیت رقبا،موقعیت فعالیتهای تحقیق و توسعه و نوآوری محصول و تهدیدات محیطی
3. اطلاع از موقعیت جهانی تکنولوژیهای مورد نیاز و تبیین الگوی رفتار آنها در مـقطع زمـانی مورد بررسی با استفاده از تکنیکهای پیش‌بینی تکنولوژی
4. شناخت از امکانات فنی و علمی کشور و امکان دسترسی به مواد،انرژی،فرآیندهای تولید محصولات
5. تجزیه و تحلیل موقعیت شرکت سرمایه‌گذار در بین سایرین از نظر پشتوانه علمی و فنی،توانایی اقتصادی و فـنی،ارتباطات و بازاریابی
6. بـرنامه‌ریزی اسـتراتژیک برای تعیین و انتخاب تکنولوژی مـورد نـیاز بـا توجه به اطلاعات جمع‌آوری شده.
7. طراحی استراتژی‌های دستیابی به محصول و انتخاب مناسب‌ترین استراتژی
جایگاه و نقش فعالیتهای تحقیق و توسعه در استراتژی‌های دستیابی به تکنولوژی مورد نیاز
تصمیم‌گیری برای نحوه دستیابی به یک محصول و تکنولوژی در مهد شکل گیری و پیدایش و تکامل آن تکنولوژی بستگی شدیدی دارد. مثلا اگر یک تکنولوژی در مهد پیدایش خود در مرحله معرفی باشد، اقدام برای دستیابی به آن از طریق «انتقال تکنولوژی» کاری ناسنجیده می‌باشد. همچنین اگر محصول در مهد پیدایش خود در مرحله نزول بوده و تکنولوژی برتری جایگزین آن شده باشد، اقدام برای دستیابی به محصول اولی از طریق «انتقال تکنولوژی» کاری مخاطره آمیز است. همچنین در صورتی که محصولی از نظر توسعه در مهد پیدایش خود به حد اعلای خود رشد یافته باشد، تا حدی که امکان توسعه جدید در مورد آن کمتر ممکن باشد، اقدام یک کشور در حال توسعه برای دستیابی به عین این محصول از طریق استراتژی تحقیق تا تولید امری غیراقتصادی و غیرعقلایی خواهد بود مگر آنکه اهدافی نظیر تقویت پایه‌های علمی و فنی کشور مطرح باشد که باز هم انتخاب این استراتژی احتمالا امری مطلوب نخواهد بود.
جایگاه و نقش فعالیتهای تحقیق و توسعه در استراتژی‌های دستیابی به تکنولوژی مورد نیاز
اصولا برای دستیابی به تکنولوژی به عنوان یک محصول صنعتی راه‌های گوناگونی میسر است که هر کشوری در هر یک از زمینه‌های صنعتی با توجه به ساختار علمی و صنعتی خود و میزان خوداتکایی در زمینه‌های علوم و فنون، میزان دسترسی به منابع ارزی مورد نیاز، مواد اولیه داخلی، نوع و کیفیت نیروهای متخصص در دسترس، روابط سیاسی بین المللی و منطقه‌ای، ارزشی که برای فعالیتهای تحقیق و توسعه در برنامه‌های توسعه اقتصادی مبتنی بر تکنولوژی قائل است، مرحله‌ای که تکنولوژی مورد نظر در سیکل عمر خویش دارد، سیاست‌های توسعه صنعتی خویش را تدوین و با استفاده از مطالعات امکان‌پذیری فنی و اقتصادی در هر زمینه‌ای اقدام اتخاذ مناسب‌ترین استراتژی برای دستیابی به محصول و تکنولوژی مورد نظر بنماید. انواع شیوه‌ها بدین قرارند:
-
استراتژی نوآوری تکنولوژیکی از طریق فعالیتهای تحقیق و توسعه
-
استراتژی توسعه تکنولوژی موجود
-
استراتژی مهندسی معکوس
-
استراتژی انتقال تکنولوژی
-
استراتژی استفاده مؤثر از امکانات و تکنولوژی موجود
-
استراتژی خرید کارخانه و پروسه تولید به صورت tern key
- استراتژی واردات کالا و تکنولوژی مورد نظر
جایگاه و نقش فعالیتهای تحقیق و توسعه در استراتژی‌های دستیابی به تکنولوژی مورد نیاز
«تحقیق و توسعه» (R&D) مفهومی است که حدود یک قرن پیش مطرح شده است اما روز به روز بر اهمیت آن در سازمان‌ها افزوده می‌شود. سازمان‌ها بنابر مأموریت و نیازهای خود نهاد تحقیق و توسعه را دفتر، اداره، واحد، مدیریت یا معاونت تعریف می‌کنند. در این یادداشت سعی کرده‌ام به صورت مختصر و مفید این مفهوم را تشریح نمایم.
♦ تحقیق و توسعه چیست؟
تعاریف مختلفی از تحقیق و توسعه وجود دارد اما در یک عبارت کوتاه می‌توان گفت «تحقیق و توسعه، کشف و به کارگیری دانش جدید درباره محصولات، فرآیندها و خدمات مطابق نیازهای بازار است.» در یک تقسیم‌بندی ساده می‌توان تحقیق (Research) را با ماهیت دانشگاه و توسعه (Development) را با ماهیت فعالیتهای صنعتی نزدیک دانست و «تحقیق و توسعه» در واقع پلی میان صنعت و دانشگاه را طبق نیازهای بازار می‌سازد.
رسالت رشد بهره‌وری در سازمان بر عهده تحقیق و توسعه است و به همین دلیل این واحد سازمانی زنجیره تأمین را هر لحظه مورد بررسی قرار داده و از بهره‌ور بودن اجزای آن اطمینان حاصل می‌کند.
انواع تحقیقات در یک جدول خلاصه به شرح زیر است: